La hodiaŭan felietonon ni dediĉas al Stefan Kudelski elstara pola elektronikisto, kies biografio estas preta materialo por filmscenaro. Kvankam ekster la filma aŭ radia medioj lia nomo ne estas vaste konata, sed ne eblas tion diri pri lia sonsurbendigilo NAGRA, revoluciiginta la sonregistradon por radio, televido kaj filmo. Havante nur 22 jarojn li inventis aranĝaĵon, kiu por jardekoj ŝanĝis la tutan ĉi-rilatan produktosektoron. Kiam mi komencis labori en la Pola Radio kaj i.a. okupiĝis pri la raportado la nomo de NAGRA-magnatofonoj estis legendeca kaj vekis asociaciojn kun la plej kvalitaj sonregsitraj laboroj. Kvankam mi mem disponis pri tute bona bobena Uher-magnetofono ja ni ĉiuj sciis, ke ĝia sonkvalito estas nekomparebla rilate al NAGRA.
Stefan Kudelski naskiĝis la 27-an de februaro 1929 en Varsovio. Komence de la 2-a mondmilito pro la germana invado la tuta familio decidis elmigri. La familio devenis el la orientaj randregionoj de la antaŭmilita Pollando. La avo, Jan Tomasz estis la urba arkitekto de Stanisławów meritiĝinta por rekonstruo de la urbo post la 1-a mondmilito, lasinta firman spuron en la urba arkitekturo. Lia patro Tadeusz laŭeduke arkitekto tamen laboranta en la kemia sektoro kiel oficiro (defendinto de Lwów kontraŭ ukrainanoj en 1918) restis en Parizo ligiĝinte kun la tiea rezista movado. La edzino, Irena antropologo kun la filo instalĝis en la neŭtrala Svislando. Post la timo pro la malkonspiro la patro aliĝis al la familio en Svislando.
Tie Stefan post la abiturienta ekzameno en Florimont studis fizikon kaj inĝenierion en la Politikeniko de Laŭzano. Ankoraŭ dum la unua studojaro li ekhavis la ideon utiligi la manetofonan bendon kiel memorportanton, stiranta la automatigan fabrikan laborprocezon. Serĉante tiutempe la difektitan magnetonon por realigi per ĝi sian ideon (por la nova li ne havis monon) li surstrate rimarkis raportistan aŭtomobilon de la ĝeneva radio. Tio estis la preteksto por la nova ideo konstrui porteblan, profesian raportistan magnetofonon. La laboroj daŭris du jarojn en lia hejma laboreksperimentejo, dum kiuj oni donis apartan atenton al kalibrado. Kiel kurizaĵon ni aldonu, ke la reguligado de la bendoŝovo okazis en la akompano de Beethoven-sonatoj. Ankoraŭ kiel 22-jara studento en 1951 Kudelski konstruis kaj patentumis sian unuan porteblan magnetofonon NAGRA, baptinte ĝin per la pola vorto signifanta la verbon „surbendigi”. Malgraŭ sia simpla aspekto kaj malgranda dimensio komparebla al ŝuskatolo ĝia sonkvalito estis elstara, perfekta komparebla kun profesiaj sonregistriloj kun grandeco komparebla al la strata telefonbudo. La sekvan jaron dum la unua internacia konkurso dediĉita al la amatora surbendigado en Laŭzano Stefan Kudelski ricevis la unuan premion. Oni aprecis eksterordinarajn proprecojn de NAGRA, firmecon, fajnan finpretigon, stabilan movrapidecon de la magnetofona bendo. La germana AEG klopodis tuj kontraŭ signifa monsumo aĉeti la patenton. Kudelski tamen decidis mem okupiĝi pri sia inventaĵo. La unuan ekzempleron de NAGRA Stefan Kudelski vendis kontraŭ mil svisaj frankoj, kiu tiam estante signfa sumo, ebligis evoluigi la agadon en la firmao „Kudelski”. Tamen ne tiu ĉi nomo, sed la nomo de la elstaraj magnetofonoj NAGRA igis lian nomon identebla, mondkonata.
Komenciĝis ne amasa, sed seria produktado. La fortuno favoris junan inventiston. En la sama 1952 svisa alpista skipo planis konkeri Mount Everest (tiam ankoraŭ virgan) kaj oni decidis pridokumenti sonregistre la ekspedicion. Kudelski faris necesajn testojn kaj adaptis la magnetofonon por ĝiaj bezonoj. Kvankam himalistoj atingis nur la altecon de 8600 metroj super la marnivelo lia NAGRA akiris famon kaj rekonon.
NAGRA rapide fariĝis serĉata aranĝaĵo ĉie elvokante entuziasmon kaj sensacion. Ĝi fariĝis baza magnetofono por radio- televid-raportistoj kaj filmstudioj en la tuta mondo. Baldaŭ – en 1953 – ĝi notis plian sukceson en eksperimento de August Piccard, kiu akompanis lin dum lia subakviĝo per batiskafo Triest en la Mediterea nea Maro. La eksperimenton asistis ĉirkaŭ 100 ĵurnalistoj kaj raportistoj kaj Kudelski mem reprezentis la radiostaciojn en Ĝenevo kaj Laŭzano. NAGRA kiel sonregistrilo ekzameniĝis perfekte. Sekve de tio la itala radio RAI aĉetis kelkajn ĝiajn ekzemplerojn. La tranzistora versio de NAGRA III el 1957 en la 60-aj jaroj fariĝis teknologia sensacio. Kudelski konstruis la plej malgrandan magnetonon de la mondo facile meteblan en la poŝon. Kiel la plej malgranda tiam magnetofono de la mondo ĝi trafis al la Blanka Dmo dum jaroj registrante ĉiujn eldirojn de la usonaj prezidentoj. Oni uzis ĝin por CIA-bezonoj kaj aliaj specialaj servoj, inkluzive de la orientgermana Stasi. Per ĝi estis registritaj vortoj eldiritaj de sur la Luno.
Vera sukceso venis en 1958, kiam kreiĝis modernigita versio NAGRA III. Italoj aĉetis kelkajn ĝiajn ekzemplerojn por la bezonoj de Olimpiko en Romo en 1960 kaj krome aliajn ekzemplerojn de NAGRA por la bezonoj de la radia laboro. NAGRA III estis transistora magnetofono adaptita al kunlaboro kun filmkamerao, garantianta sinkronan registron de bildo kun sono. Ĝi debutis kiel la modelo NAGRA III NP en la filmo de Marcel Camus „Nigra Orfeo” kameraita en 1959. La pliaj uzoj de NAGRA helpis produkti tiajn Oskar-premiitajn filmojn, kiel „Ekzorcisto”, „Amadeo”, „Angla paciento”. Pro sia kontribuo al la evoluo de kinematografio Kudelski ricevis kvar premiojn de la usona Filmakademio, du pro la sciencteknikaj atingaĵoj, krome du Oskarojn (1965, 1977, 1978 kaj 1990) kaj du Emma-premiojn (1984, 1986).
Post la 2-a mondmilito la reveno al la komunista Pollando estis por Stefan Kudelski malebla. Li restis en Svislando, tie li fondis la familion kun sia edzino Lilka Ulbrich. La feliĉa geedza paro pasigis kune la jarcentduonon edukinte kvin geinfanojn. Lia plej aĝa filo Andrzej en 1991 transprenis la firmaon, en kies estraro sidis ankaŭ la filino de la inventinto Małgorzata. En 1998 Stefan Kudelski estis kalkulita al 100 plej grandaj svisaj geniuloj. Stefan Kudelski emeritiĝinte sian tempon dediĉis al vojaĝoj tra Eŭropo kaj tra la Mediterenea Maro. Li mortis en 2013 havante 84 jarojn.
La firmo Kudelski lerte transiris de la analoga al la bita epoko akirante sukcesojn ankaŭ en 21-a jarcento. Ĝi daŭre prosperas produktante i.a. altklasajn sonregistrilojn, dekodilojn por la bita televido. La Grupo Kudelski aktuale estas la monda holdingo ariganta 15 firmaojn okupiĝantanj pri la bitaj sekureco kaj televido.
El la elsendo 10.10.2022. Legas Barbara – 10’10”