Nian hodiaŭan felietonon ni deziras dediĉi al homo, kies nomo Józef Teodor Konrad Korzeniowski verŝajne elvokos neniujn asociaciojn al niaj aŭskultantoj. Sendube tamen por la anglalingvaj, aparte literaturemaj lia nomo Joseph Conrad ne estas enigma. Conrad kies verkoj apartenas al la strikta literatura klasiko el la limo de la 19-a kaj 20-a jarcetoj deklaris iutempe: „Anglaj kritikistoj – ja efektive mi estas angla verkisto – parolante pri mi ĉiam aldonas, ke estas en mi io nekomprenebla, neperceptebla, nekaptebla. Vi solaj povas tion nekapteblan kapti, nepercepteblan kompreni. Tio estas poleco. Poleco, kiun mi enprenis en miajn verkojn pere de Mickiewicz kaj Słowacki”. Konrad Korzeniowski konata poste en la tuta literatura mondo kiel Joseph Conrad naskiĝis la 3-an de decembto 1857 en la loko Berdyczów. Li estis filo de poeto, tradukisto kaj elstara sendependiga aganto Apollon Korzeniowski. Ĝuste Apollon Korzeniowski establis en Varsovio ĝermon de la Nacia Registaro gvidanta poste la kotraŭcaran Januaran Insirekcion de 1863. Post multaj jaroj Conrad deklaris, ke lia „konscia vivo” komenciĝis ĉe la korto de la Varsovia Citadelo (severa varsovia malliberejo), kien kun la avinjo li venadis por peri al la patro nutraĵpakaĵojn. La patro estis kondamnita de rusoj al ekzilo en la norda Rusio, kien akompanis lin la edzino Ewa kunprenante la etan infanon. La ekzila vivmizero faliĉis la vivon de la gepatroj, kiam Konrad havis 8 jarojn. Kiel la unua mortis la patrino, la patro mortis baldaŭ, eĉ se liberigita de la ekzilo, sed jam mortmalsana. Pri la edukado de la orfa infano okupiĝis onklo Tadeusz Bobrowski kaj liaj leteroj al la nevo estas la plej ampleksa fonto de konoj pri la junaĝo de Joseph Conrad. La leteroj de ĉi tiu lasta forbrulis. Malgraŭ klopodoj de la onklo juna Konrad nek en Lvovo nek en Krakovo notis sufice brilajn lernosukcesojn, kiuj ebligus al li karieron en Aŭstra-Hungara Imperio en kies aneksparto troviĝis la du urboj. Aliflanke minacis al li kiel al la filo de ekzilitoj kaj cara subulo rekrutigo al la rusa armeo. En tiu situacio la onklo ne plu peristis pri lernosukcesoj de la nevo kaj permesis al li realigi la junulan revon pri transmaraj aventuroj. Konrad Korzeniowski kiel la 17-jarulo forveturis al Marsejlo kaj tie kiel simpla maristo dungiĝis ĉe komerca ŝipo. Lian francan maristan karieron ĉesigis en 1878 la rifuzo pluvalidigi la francan pasporton. Konrad Korzeniowski transiris en tiu situacio al la brita marino, kiu spertante dinamikan evoluon varbis maristojn el diversaj mondopartoj. Tiel havante 20 jarojn Konrad Korzeniowski komencis lerni la lingvon, en kiu li verkis poste librojn, famigintajn la anglan literaturon. En la servo de brita marino Konrad Korzeniowski pasigis 17 jarojn – navigante velŝipe tra maroj kaj oceanoj – kion kronis la diplomo de kapitano. Sendube temis pri eksterordinara kariero por homo kun tiom malfacila nomo, kiu en dokumentoj aperis en dek tri diversaj ortografiaj versioj. Dum sia marista kariero Konrad Korzeniowski vizitis multajn landojn, aparte ofte en la regiono de Indonezio, kiu aperos kiel scenaro de multaj liaj romanoj. Lia unua verko „La frenezo de Almayer” (Almayer’s Folly: a Story of an Eastern River) aperis en 1895 kiam Konrad Korzeniowski estis jam 38-jaraĝa. Baldaŭ poste li edziĝis al anglino ekloĝinte en vilaĝo proksime de Londono kaj decidinte la fonton de sia vivteno trovi en la anglalingva verkado. Iuj kritikistoj esprimas tiurilate miron, asertante ke pli forta estis ĉe li la franca lingvo, kiun li uzis kiel denaskulo. Tamen en la daŭro de la sekvaj 30 jaroj Joseph Conrad verkis anglalingve pliajn 14 romanojn kaj 8 rakontovolumojn. Ĉiuj iel rilatas al la maro kaj li famiĝis kiel verkisto kiuj plej bele priskribis la epokon de la enirantaj la pasintecon romantikaj velŝipoj, kiu tiom bele kiel li kapablis priskribi la perfidajn ĉarmojn de la maro kaj la pezan maristan laboron. Tamen la intrigo de plimulto de la verkoj de Conrad ne okazas surkve. La fono de liaj romanoj estas la landoj de la Fora Oriento, Afriko kaj Latina Ameriko. Plej ofte Francio, Britio kaj aliaj eŭripaj landoj. La herooj de liaj romanoj estas britoj, francoj, italoj, germanoj, poloj, norvegoj, hispanoj, nederlandanoj. Joseph Conrad, la filo de la polaj patriotoj profunde suferis pri manko de sureveneco de sia patrolando. Kiam Pollandon regajnis en 1918 surevencon Conrad verkis emociigajn sizojn pri la „krimo de dispartioj” kaj elkonstruo de la pola ŝtato, kaj kiam Pollando batalis kotraŭ la bolŝevista invado en 1920 li arde alvokis al ĝi helpi. Sed ne mankis akuzoj. Ekzemple Eliza Orzeskowa – konta al esperantistoj – anakaŭ pro siaj E-lingvaj tradukojriproĉis al li malkonfeson de poleco en la plej morna periodo de la dispartioj. Ekspertoj pri la kreado de Conrad reliefigadas tamen, ke la verkisto neniam distanciĝis de sia polaj radikoj kaj lia verkado estas elemento de pola kulturo, sed florinta sur la anglasaksa grundo. Jospeh Conrad mem ne senfiere deklaris iam , ke „Du aferoj plenigas min per fiero, ke mi, polo estas kapitano de la brita marino kaj ke tute ne malbone mi verkas anglalingve”. Sed kiel atentigas kritikistoj Joseph Conrad-Korzeniowski estis homo de tri kulturoj – la pola, la franca, la angla moviĝante libere tra spacoj de aliaj eŭropaj kulturoj. El Pollando li ĉerpis la koonon de la landa literaturo, unuavice polaj romantikiloj kaj lia preferata Słowacki, el la propraj por ĝi motivoj de fideleco, perfio, devo kaj honoro. La grandaj francaj verkistoj kiel Floubet kaj Maupassant estis por li ĉefaj literaturaj majstroj kaj kiel kuriozaĵon eblas taksi, ke la intigo de liaj romanoj disvolviĝas pli ofte en Francio ol en Britio. Conrad fariĝis klasikulo de la brita prozo, eĉ se lia lingvaĵo enhavas polajn kaj francajn influojn. Fine de sia vivo Conrad havis la intencon reveni al Pollando, sed tro multaj aferoj ligis lin kun Anglio. Li mortis pro la korinfarkto la 3-an de aŭgusto 1924 kaj poereterne ekripzos en Cantenbury.
El le elsendo 12.02.2021. Legas Barbara – 9′ 07″